< alle initiatieven

Onderdendam, een dapper dorp

Bewoners van de werkgroep Houd Onderdendam Overeind! (HOO!) zien de aardbevingen als aanleiding om hun dorp voor te bereiden op de toekomst.

Het Groningse dorp Onderdendam kent een lange traditie van bewonersinitiatieven. Ook nu het dorp te maken heeft met aardbevingen en de gevolgen van bevolkingsdaling in de regio nemen de inwoners het heft in eigen hand. Houd Onderdendam Overeind! (HOO!) is een werkgroep van bewoners die met het hele dorp wil voorzien in herstel en preventie van aardbevingsschade. En als er dan toch in de woningen wordt geïnvesteerd, dan nemen ze de duurzaamheid, energiebesparing en generatiebestendigheid van het dorp gelijk mee.

Net boven de stad Groningen, op de plek waar vier waterwegen elkaar kruisen, ligt het schilderachtige dorp Onderdendam. Vanwege haar strategische ligging was het dorp eeuwenlang het bestuurlijk centrum van de regio. De handel floreerde er. Je vindt er 29 monumenten en het dorp is aangemerkt als ‘beschermd dorpsgezicht’. Ondanks de schoonheid en historie is de positie van Onderdendam de afgelopen eeuw afgebrokkeld. Letterlijk, want veel van de monumenten in het dorp hebben flinke aardbevingsschade opgelopen. Ook figuurlijk, omdat de gevolgen van bevolkingskrimp in de regio er merkbaar zijn. De basisschool heeft minder leerlingen, sociale huurwoningen werden gesloopt en verschillende monumentale panden staan leeg.

Een van de vele monumentale panden in Onderdendam. Foto: RUIMTEVOLK

Een van de vele monumentale panden in Onderdendam. Foto: RUIMTEVOLK

Publiciteit

In 2013 kwam een actieve groep bewoners bij elkaar. Er moest een plan komen om de leefbaarheid en beeldkwaliteit van Onderdendam ook voor toekomstige generaties veilig te stellen. Dit gedeelde gevoel van urgentie was de start van de werkgroep HOO! “In die tijd zag je overal in het dorp wagentjes van verschillende klusbedrijven staan”, vertelt initiatiefnemer Kees Willemen. “Iedereen was individueel bezig met schadeherstel. Ik vroeg mij af: zou het niet veel effectiever zijn om dit met het hele dorp aan te pakken in plaats van ieder voor zich?”

In de tussentijd haalden zij meermaals de publiciteit met hun plannen voor Onderdendam, zoals onlangs in het NOS-nieuws. Ook kwam er een werkgroep van de Tweede Kamer en werd er een tentoonstelling van de Internationale Architectuur Biennale Rotterdam in Onderdendam georganiseerd, omdat het dorp met al haar monumenten en ook schade een laboratorium is voor vormen van duurzame energie in de gebouwde omgeving.

Dorpsvisie 2.0

Maandelijks vergadert de werkgroep op woensdagmiddag in dorpshuis Zijlvesterhoek. Er staat veel op de agenda, want er moet ook veel gebeuren in het dorp. Het is de bedoeling om binnen een half jaar te komen tot een ‘Dorpsvisie 2.0’, een vervolg op de bestaande dorpsvisie gekoppeld aan een uitvoeringsprogramma op de verschillende pijlers. Hierdoor zou het dorp minder afhankelijk worden van de gemeentelijke en regionale dynamiek rondom krimp en de aardbevingen.

De eerste prioriteit is het versterken van woningen en het repareren van aardbevingsschade. “Dat leeft nu uiteraard het meeste,” aldus Willemen. “We willen de negatieve spiraal rond de aardbevingen doorbreken, door als gemeenschap een uniek plan te realiseren om woningversterking, duurzaamheid, energiebesparing en generatiebestendigheid van het dorp gezamenlijk te realiseren. Als eigenaren toch aan de slag gaan met hun woningen, liggen er kansen om gelijk wat duurzame maatregelen mee te pakken. En waarom niet gelijk kijken of het plan van HOO! niet ook kan voorzien in herbestemming voor leegstaande beeldbepalende panden? Dat houdt toch ook de gemoederen bezig.”

Herbestemming voor De Haver

Zo is er de Haver, een grote monumentale herenboerderij aan de rand van het dorp. Het complex is zwaar getroffen door de aardbevingen. Al jarenlang wonen er antikraakhuurders en de zoektocht naar herbestemming is niet gemakkelijk. Vele geïnteresseerden hebben zich gemeld, maar niemand kocht de boerderij. Kan het gebouw niet een functie voor het dorp krijgen, maar dan zonder met het bestaande dorpshuis te concurreren? De werkgroep HOO! neemt het mee in de plannen.

Ook gereformeerde kerk in Amsterdamse Schoolstijl heeft een nieuwe bestemming nodig. En dan zijn er nog meer panden waarvan de vraag gesteld moet worden of het haalbaar is om ze overeind te houden. De werkgroep besluit om een erfgoedkaart te maken met potenties om aan de hand hiervan de discussie met de dorpsbewoners te voeren.

De Gereformeerde kerk in Amsterdamse Schoolstijl. Foto: WikiCommons

De Gereformeerde kerk in Amsterdamse Schoolstijl. Foto: WikiCommons

Brede dorpsgesprekken

Uiteindelijk is het de bedoeling om voor de verschillende onderdelen, zoals herbestemming van monumenten, energieneutraliteit en huurwoningen partners te vinden die helpen met de realisatie van de plannen. Tussendoor zijn er steeds ‘brede dorpsgesprekken’, waarin de ideeën met de bewoners worden besproken en aangescherpt. Het plan is ambitieus en vooralsnog blijft het vooral bij plannen maken, overleggen en het betrekken van de bewoners bij de grootse ideeën. Maar als het érgens moet lukken om grootse plannen van onderop uit te voeren, dan is het wel in Onderdendam. Per 200 inwoners zijn er 40 verenigingen en het dorp heeft al verschillende succesvolle ervaringen met initiatief van onderop.

Eerder werd het dorpshuis waar vandaag de vergadering plaatsvindt, bedreigd met sluiting. Het dorp zette een grootscheepse actie op touw. Het werd niet alleen door vrijwilligers overeind gehouden, het werd ook geheel door hen gerenoveerd van binnen en van buiten. Dat is inmiddels enkele jaren geleden, maar nog steeds wordt het dorpshuis door vrijwilligers gerund. “De verandering rondom dit dorpshuis is een voorbode van wat er nu gaat gebeuren in het gehele dorp,” concludeert Willemen vastberaden.



Foto boven: Onderdendam heeft 29 monumenten, waaronder enkele gebouwen in de stijl van de Amsterdamse School. (Foto: RUIMTEVOLK)


Auteur: Daphne Koenders



Kees Willemen

Onderdendam
[email protected]