Nieuws en artikelen

14 november 2016

Verzilver de kansen van dorpen ‘door het midden’

Dorpen staan bol van economische en sociale innovatie. De afgelopen maanden verschenen er al verschillende blogs op RUIMTEVOLK over hoe dorpen zich momenteel opnieuw aan het uitvinden zijn, zoals het artikel van hoogleraar Dirk Strijker over het bijzondere ondernemersklimaat op het platteland en ons artikel De Triomf van het Dorp . Op 9 december worden tijdens het symposium ‘De Triomf van het Dorp; de Wedergeboorte van de stad’ de resultaten gepresenteerd van een jaar lang kennisprogramma rondom initiatieven van bewoners en ondernemers in dorpen. Waar dit kennisprogramma bij aanvang nog de titel ‘Van Onderop’ droeg, is deze gaandeweg ingeruild voor ‘Door het Midden’, refererend aan de nieuwe samenwerkingen tussen bewoners, ondernemers, overheden en maatschappelijke organisaties.

Nieuwe generatie initiatieven

Een voorbeeld uit Garyp illustreert als een van de vele voorbeelden wat samenwerken ‘door het midden’ precies inhoudt. Daar transformeerde initiatiefnemer Johan Timmermans een vervallen boerderij tot zeven starterswoningen. Dat lukte alleen met behulp van een samenwerking tussen de ondernemer, het dorp en de gemeente. De leegstaande boerderij was de bewoners van Garyp een doorn in het oog. Het pand stond symbool voor dreigend verval in het dorp en een gebrek aan ideeën, initiatief en middelen. Dat terwijl de boerderij ooit de trots van het dorp was.“Het was niet meer om aan te zien. Mensen hoopten zelfs op sloop, zodat de entree van het dorp weer wat aantrekkelijker zou worden”, vertelt initiatiefnemer Johan Timmermans. Hij zag kansen in de vervallen boerderij.

Timmermans herstelde de boerderij en realiseerde er zeven koopwoningen voor een bedrag van nog geen 100.000 euro per woning. Allemaal in korte tijd verkocht. Timmermans over het geheim achter deze succesvolle transformatie: “Gewoon, goed om je heen kijken en luisteren naar de behoefte. In onze regio is al jaren sprake van een grote behoefte aan goedkope koopwoningen voor starters en eenpersoonshuishoudens. Die worden niet meer door corporaties en reguliere ontwikkelaars gebouwd, zeker niet op zo’n kleine schaal. Ik wist dat wanneer het zou lukken om unieke woningen met nog geen 300 euro aan bruto hypotheeklasten in de markt te zetten, dit aantrekkelijk zou zijn voor een grote doelgroep en dat ik hiermee ook kon rekenen op de steun van het dorp en de politiek.”

Timmermans’ plan lost in één klap het probleem van de pandeigenaar, de gemeente, enkele jonge huishoudens en het dorp op. Het inspireerde partijen, bracht ze samen, zorgde voor nieuwe mensen in het dorp en natuurlijk ook voor werk voor zijn eigen bedrijf. “Mensen vonden het belangrijk dat de monumentale boerderij een nieuwe functie kreeg, zodat het pand geen symbool van verval meer zou zijn, maar als vanouds bijdroeg aan een mooie entree van het dorp.”

Het project is illustratief voor een nieuwe generatie initiatieven in krimpregio’s. Namelijk projecten die van onderop worden opgestart, maar vanuit een realiteitsbesef ‘door het midden’ met overheid en partijen als ondernemers en maatschappelijke organisaties worden gerealiseerd.

Monumentale boerderij in Garyp is getransformeerd in zeven starterswoningen. Foto: De Tsjoender

Kansen in dorpen verzilveren

Het voorbeeld in Garyp is lang niet enige voorbeeld van initiatiefnemers, overheid, ondernemers en maatschappelijke organisaties die de handen ineen slaan voor succesvolle transformaties in dorpen. Op de website van het kennisprogramma zijn bijna vijftig voorbeelden te vinden.

‘Door het midden’ betekent dat bewoners, ondernemers en gemeenten aan de voorkant naar gedeelde belangen zoeken, om op die manier sneller een brug te slaan tussen de behoeften van bewoners (leefwereld) en het beleid en begrotingen van de overheid en instituties (systeemwereld). Succesvolle projecten onderscheiden zich daarom door niet te vertrekken vanuit schijnbare tegengestelde belangen, maar vanuit wederzijds begrip en waardering voor elkaars rol en positie. In het verlengde hiervan beschouwen initiatiefnemers zich niet zozeer als alternatief, maar eerder als partner voor overheid en instituties.

Opvallend is dat in dorpen waar het goed gaat termen als ‘bevolkingskrimp’ en ‘participatiesamenleving’ niet snel meer vallen in gesprekken met initiatiefnemers en professionals van overheden en instituties. Ze zijn vooral bezig om op praktische wijze invulling te geven aan nieuwe kansen en samenwerkingen die perspectief bieden. Maar er moeten nieuwe wegen bewandeld worden om deze te realiseren. Dat vergt een andere houding van zowel overheden als initiatiefnemers.

Dorpenlab rondom nieuwe samenwerkingen door het midden. Foto: Ruben van Vliet

Tips voor initiatiefnemers en overheden

Initiatiefnemers moeten beseffen dat de slaagkans van hun project valt of staat met de steun en medewerking van de overheid en de omgeving. Dat kan soms betekenen dat je open moet staan voor concessies aan je plan of het eigenaarschap ervan. Maar ook dat jouw verhaal moet aansluiten op een gemeenschappelijk verhaal. ‘Hoe krijg ik het dorp of de gemeente zover dat ze mijn project gaan begrijpen of steunen’ moet worden ‘hoe kan mijn project een bijdrage leveren aan het voorzien in de behoeften van het dorp’. Met een groot draagvlak, gedeeld eigenaarschap en heldere communicatie helpt de initiatiefnemer ook de overheden en instituties. Het vergemakkelijkt de afweging om te gaan samenwerken en investeren.

Overheden, woningcorporaties, zorgpartijen en energiebedrijven kunnen initiatiefnemers ondersteunen door een actieve opstelling, in plaats van de passieve opstelling die de praktijk soms nog kent. Dat vergroot de kans op het verbinden van belangen en (financiële) middelen en helpt om de benodigde snelheid in processen te krijgen. Initiatieven komen sneller van de grond als overheden hun omgevingsbeleid moderniseren en de eigen financiële systemen aanpassen aan de nieuwe economische en maatschappelijke werkelijkheid. Ook kunnen ze initiatiefnemers helpen in het slim navigeren door het stelsel van beleid en wet- en regelgeving.

Aan gemeenten de uitdaging om ruimte te bieden aan nieuwe functies en partijen in een gebouw of gebied. Zo zal dreigende massale leegstand op de boerenerven alleen voorkomen kunnen worden door deze percelen meer planologische ruimte te geven. Overheden en financiers kunnen obstakels wegnemen voor nieuwe slimme combinaties van commerciële en maatschappelijke functies en verdienmodellen. De energiewereld door het beter organiseren van de maatschappelijke baten en het lokale eigenaarschap van de energietransitie. En veel woningcorporaties kunnen nog een hele slag maken van zelfstandig opererende huisvester naar partner van ondernemers, investeerders en bewoners.

Een goed voorbeeld hiervan is te vinden in Friesland waar de bewoners een complex van de sloop redden en onder de noemer Doarpskorporaasje Jirnsum taken van woningcorporaties overnemen. Om dit voor elkaar te krijgen zetten zij een samenwerking op touw tussen de provincie Fryslân, de gemeente Leeuwarden, woningcorporatie Elkien, de Rabobank en enkele financiers uit het dorp. Dit reikt verder dan een initiatief om de leefbaarheid te bevorderen; eerder houden deze partijen zich bezig met sociale innovatie. Het is zeker geen toeval dat deze eerste wooncoöperatie van Nederland is opgericht in een Fries dorp. Op het platteland worden de begrippen ‘bottom-up’ en ’top-down’ definitief vervangen door ‘door het midden’.

—